Emakume baten aurpegia soldadura-maskara baten azpian. Eszena horrek klitxe sexistak hautsi egiten ditu​, baina Iris Magaly Cárdenas Salas haren protagonista zen Peru jaioterrian zuzentzen zuen metalmekanikako familia enpresan. Estortsionatu zuten arte. Han hasi zen Hego Amerika osotik ihes egiten, eta, 2019an, Noaingo bezero batek konbentzitu zuen Iruñera etor zedin. Orain, bere familiarekin bizitza berri bat hasi nahi du, eta Nafarroan soldadurarako duen balioa erakutsi, emakume migratua izateagatik zaintza eta garbiketa langilaren etiketa jarri dion lan merkatuaren oztopo guztien gainetik. Bere senarrarekin batera Aporofobia Stop antzezlanean aktore gisa parte hartzeak kulturaz gozatzeko aukera eman dio, bere kabuz egin zezakeen garaian bezala​.

Nolakoa zen zure bizitza Perun?

Senarrak eta biok metalmekanikako gure enpresa familiarraren zuzendaritza lanak banatzen genituen: bera matrizegilea zen, beraz, arlo teknikoaz arduratzen zen, eta nik logistika eramaten nuen, kontabilitatea ikasi bainuen. Familia bat osatu genuen eta ondo zihoakigun. Aisialdian antzerkira eta kontzertuetara joatea gustatzen zitzaigun. Hona iritsi ginenean, CEARek (Errefuxiatuei Laguntzeko Espainiako Batzordea) eta Paris 365ek hainbat antzezlanetarako sarrerak eman zizkiguten, eta ni behin eta berriz haiek ikustera joaten nintzen.

Esanguratsua da aisialdia eguneroko zerbait izatetik luxu izatera pasatzea zuretzat. Noiz aldatu zen dena?

Nire bizitza okertu egin zen konfiantzazkoa zela uste genuen pertsona bat kontratatu genuenean, baina estortsionatzailea zen. Errefuxiatu olde bat iritsi zen Venezuelatik eta, laguntza moduan, erabaki genuen kontratazioetan haiei lehentasuna ematea lanpostu hutsuneak betetzeko. Nire senarra eta ni oso pertsona fidagarriak gara, gehiegi agian, eta nire alboan jarri genuen lanean. Diru asko genuela uste zuen, nahiz eta pertsona aberatsak ez izan, eta sexualki jazartzen hasi zitzaidan. Ezer lortzen ez zuela ikusi zuenez, indarkeriara pasatu zen. Egun batean, bahitu, auto batean sartu eta pistolaz mehatxatu ninduten. Estortsioa egiten hasi zitzaizkigun eta senarrak urrun alde egiteko esan zidan. Enpresa nire izenean zegoen eta berak ez zuen beldurrik, beraz seme-alabak zaintzen geratu zen eta ni Hego Amerika osoan zehar joan nintzen negozioa hedatzen saiatzera. Zoritxarrez, beste herrialde batzuetan aurkitu nuen errealitatea Perukoa bezalako ustelkeria izan zen. Egun batean, Noaingo (Nafarroa) bezero bati azaldu nion nire egoera, Peruko metalmekanika-ekoizpenaren kostu txikiengatik harremanetan jarri baitzen, eta galdetu zidan ea Espainiara joatea pentsatu nuen. Senarrarekin hitz egin ondoren, maleta batekin eta 1.400 euro ingururekin pausoa ematea erabaki nuen, finkatu nintzenean berriro elkartzeko asmoz.

Zer moduz iritsi zara?

Madrilgo Barajas aireportuan lurreratu nintzen, eta Iruñerako autobus bat hartu nuen, Zaragozan bizi zen baina une hartan Liman zegoen lagun baten aginduei jarraituz. Iruñeko autobus geltokira iritsi nintzenean, kalean galdezka hasi nintzen ea norbaitek ba ote zekien alokairuko gelaren bat, eta suertea izan nuen beste pertsona baten telefonoa pasa zidan gizon batekin topo egiteko, zeinak hilean 300 euroren truke logela bat eskaintzen zuen. Ez nuen beste aukerarik, beraz deitu eta gela alokatu nion.

Nora jo zenuen gero?

Caritasi. Bertan sistemaren funtzionamendua, erroldatzearen garrantzia eta nola egin azaldu zidaten. Esan nien laster geratuko nintzela dirurik gabe, eta Parisekin 365 jarri ninduten harremanetan elikaduraren arazoa konpon ziezadaten. Horrek estres handia kentzen dit, eta etxebizitzaren gaia, berriz, galdutako borroka bat da, dauden prezioak direla eta. Parisen Sofia izeneko gizarte-langile bat ezagutu nuen, pertsona bikaina, aingeru bat. Haien jarraibideei jarraitu nien, gizartean eta lanean errotzea eman ziezadaten: ikasten eta lanean hasi nintzen. Nafarroako Enplegu Zerbitzuan izena eman nuen, eta soldadura, metal-zurgintza, mekanizazio, zubi garabi, plataforma jasotzaile, orga eta funtsezko gaitasunei buruzko ikastaroak egin nituen.

Traba burokratiko asko izan dituzu?

Bai. Adibidez, ia urtebete kostatu zitzaidan La Caixan kontu bat irekitzea. Gizarte zerbitzuetan esan zidaten ezkondu egin behar nuela, baina 5.000 euro kobratzen dituzte horretarako. Nondik aterako ditut? Galdetu zidaten ea zergatik ez nuen semerik hemen. Erantzun nien ez nintzela ez ezkontzera ez ume gehiago edukitzera etorri, hain zuzen ere, ditudan biei etorkizun hobea ematera etorri nintzela. Emakume batekin bizitzera sartzea eta nire bikotekidea dela esatea ere gomendatu zidaten, pertsona homosexualek berariazko erraztasunak dituztelako jasaten duten diskriminazioagatik. Nik ere uko egin nion. "Orduan bide zailenetik erregularizatzen saiatzen zara", ohartarazi zidaten. Esan dezagun hainbat bidezidor har nitzakeela nahi nuen lekura iristeko, baina nahiago dut nire seme-alabei erakutsi gauzek dirua balio dutela. Gainera, aholku horietakoren bat jarraitu izan banu, sistemari babesa emango nioke, bidegabea iruditzen bazait ere.

Lortu al duzu zure paperak erregularizatzea?

Hori galdutako beste borroka bat da. Nire egoeran gauden pertsonek txartel gorria deritzona dugu, lan egin eta ikasi ahal izateko sei hilean behin berritu behar den dokumentua. Baina urtarrilean asiloa ukatu zidatenez, ezin izan nuen txartela berritu, eta orain iraungita daukat. Hala ere, zortea izan nuela uste dut, jakina delako bertara ez  duzula txartel gorria eraman behar, kendu egiten baitizute. Nire kasuan, ukapena postaz iritsi zen, beraz, gutxienez txartela gordetzen dut. Hau da, praktikan legezko egoera batean nago erroldatuta nagoelako eta lanean eta kotizatzen jarraitzen dudalako, baina teorian hori egin dezakedala egiaztatzen duen agiririk gabe.

Zailagoa al da egoera horretan lan egitea?

Zailena da zurea landu eta jatorrizko herrialdean duzun esperientzia egiaztatzea. Batez ere ni bezalako emakume baten kasuan, bere balioa gizonezkoen sektore bakar batean erakutsi nahi baitu, metalmekanikan, alegia. Soldatzaile kontratu bat nuen lotuta, baina enpresak esan zidan dokumentazio guztia behar bezala nuenean has nintekeela lanean. Bitartean, adineko pertsonen zaintza kudeatzen duen enpresa batean nago orduka. Hor ez dago arazo handirik ni kontratatzeko. Europan askatasun eta berdintasun handiagoa zegoela esan zidaten, baina orain arteko nire esperientzia da ama izateagatik soilik garbiketaren eta zaintzaren sektorera sar naitekeela. Perun emakumeek herrialdea mugitzen dute. Beharbada, kasu askotan, ama ezkongabeak izateak lan egitera eta seme-alabengatik aurrera ateratzera behartu dituelako.

Eta zure familia?

Azaroan iritsi zen Dante, nire senarra, gure semearekin. Perun nire alaba bakarrik geratu da, zirujanoa izateko medikuntza ikasketak amaitu arte. Hemen errazagoa da ikasketak ordaintzea, Perun ezin baikenuen nahiz eta Dante eta biok lan eta lan egon. Gure lehentasuna gure seme-alabak lanean hasi aurretik beharrezko formakuntza jasotzea da. Lagundu badezakete etxera dirua ekarriz, hobe, baina aurretik ikasketak izatea komeni da.

Hainbeste arazoren erdian, antzerkia arnasgune bat izan dela imajinatzen dut.

Bai, eta hori kasualitate hutsa izan zen. Hasieran, nire senarrak ez zuen parte hartu nahi, baina nik konbentzitu egin nuen. Egia esan, Martak, Paris 365eko gizarte-langileak, esan zidanean, pentsatu nuen aldagelan edo eszenatokiaren prestaketan laguntzea zela. Hasierako proban Brasil, Maroko, Guatemala edo Haitiko kultura desberdinetako jendea zegoen, baina denok amankomunean genuen egoera zail bat bizitzen ari ginela eta, beraz, istorio bat geneukan kontatzeko. Zuzendaria ideiak ateratzen hasi zen antzezlanari forma emateko. Pixkanaka, entseguak serioago hartu ahala, gure artean ere familia bat bihurtu ginen.

Azkenean, ikusleak obra guztiz profesionala ikusi izanaren sentsazioarekin atera ziren.

Hala da, eta esan beharra dago jendeak bazekiela ez zela fikziozko lan bat ikusten ari, baizik eta geure errealitatea irudikatzen genuela. Hala ere, harrituta galdetzen ziguten benetan ez ote ginen aktore profesionalak. Hunkigarria izan zen ikusleen erreakzioa. Eszenatokitik jende askok musukoa nola kentzen zuen ikusten nuen, malkoak zapiarekin lehortzeko. Lan ean nengoelako antzezten ez nuenean, antzokitik irtetean paseo bat ematen nuen ikusleen zorionak ikusteko. Haientzako lan egiten dudan familiako kideak ere etorri ziren ikustera, eta zaintzen dudan andreak esan zidan asko hunkitu zuela nire istorioak. Emakume migratzailea izateagatik metalmekanikan ezezkoa eman didaten aldi guztien ondorioz galdu nuen konfiantza berreskuratzen lagundu dit antzerkiak.